اخبار

معنی محجور (سفیه) چیست؟ معنی کلمه محجور در حقوق

برای آشنایی با مفهوم محجور و محجورین، لازم است در ابتدا این کلمه را ریشه یابی کنیم. محجور از حجر می آید. حجر به معنی باز داشتن فردی از انجام دادن یک کار است. در اصطلاح حقوقی حجر عبارت است از منع شخص به حکم قانون از اینکه بتواند امور خود را به طور مستقل و بدون دخالت دیگری اداره کند و شخصاً اعمال حقوقی انجام دهد و نیز عدم توانایی قانونی شخص در اعمال و اجرای حق.

تعریف محجور

محجور به طور خلاصه فردی است که به موجب قانون، از انجام برخی امور محروم است. به عبارت دیگر: فردی که نمیتواند امور خود را بدون دخالت دیگری انجام دهد و منع قانونی دارد. محجورین در قانون به چند دسته تقسیم میشوند. در اصل میتوان گفت فرد محجور، اهلیت ندارد.

اهلیت چیست؟

تعریف اهلیت: اهلیت به دو نوع تقسیم میشود:1- اهلیت تمتع: یعنی اینکه فرد یک حق را داشته باشد چه بخواهد از این حق استفاده کند چه نخواهد، اهلیت تمتع را دارد. 2- اهلیت استیفا: فرد توانایی انجام یک کار و احقاق حقوقش را داشته باشد. ممکن است فردی اهلیت تمتع داشته باشد یعنی حقی داشته باشد ولی اهلیت استیفا نداشته باشد. یعنی اینکه در عمل و از نظر قانونی، نتواند حق خود را دریافت کند. به افرادی که اهلیت نوع دوم یعنی استیفا را نداشته باشند، محجور گفته میشود.

در اصل میتوان حجر را در مقابل اهلیت قرار داد.

مثال: نوزادی را در نظر بگیرید که یتیم به دنیا آمده و پدرش در قید حیات نیست. در این حالت، این نوزاد از مال پدر، ارث و حقی دارد که همان اهلیت تمتع است. ولی نوزاد به علت سن کم و … نمیتواند خودش این حق را داشته باشد و سرپرست و ولی او برای سهم الارثش تصمیم میگیرند. نوزاد اهلیت تمتع دارد ولی اهلیت استیفا ندارد.

در ادامه به رابطه بین اهلیت و محجوریت میپردازیم:

انواع محجورین

محجورها سه دسته هستند: 1-صغار 2- غیررشید ها یا سفیه ها 3-مجانین

در ادامه به تعریف هر کدام از این ها می پردازیم.

  • صغیر: فردی که توانایی عقلی شبیه به بقیه افراد جامعه دارد ولی سنش زیر 18 سال است. در ادامه بیشتر در مورد صغیر، میخوانیم.
  •  سفیه یا غیررشید: سفیه فردی است که از نظر سنی، مشکل قانونی ندارد ولی از نظر ذهنی دچار مشکل است و قوه ای تشخیص خوب از بد را ندارد. این فرد سفیه نام دارد مانند کسانی که سندروم داون دارند. توجه داشته باشید که سفیه فردی است که کلا توانایی تشخیص خوب و بد را در امور مالی و قانونی ندارد. ولی اگر فردی چند بار تشخیص اشتباه بدهد و در بقیه ی زمان ها سالم و عاقل باشد، سفیه محسوب نمیشود. این نکته را هم فراموش نکنید که حجر سفیه فقط در امور مالی است و اینکه سفیه هم مانند صغیر‌ می‌تواند تملک بلاعوض را بدون اجازه و تأیید ولی یا قیم بپذیرد.

ماده ۱۲۰۸ قانون مدنی: غیر رشید کسی است که تصرفات او در اموال و حقوق مالی خود عقلائی نباشد.

  • مجنون: مجنون کسی است که سنش بالای سن قانونی است ولی قوه ی عقلی وی ناقص است و توانایی گرفتن تصمیمات درست را ندارد. به موجب قانون 1211 قانون مدنی، میزان جنون فرد، هر چقدر که باشد، موجب حجر است. اعمال حقوقی مجنون اعم از آن که مالی باشد یا غیر مالی و یا کاملا به نفعش باشد و یا به ضررش باطل است.

ماده ۱۲۱۱ قانون مدنی: جنون به هر درجه که باشد موجب حجر است.

انواع صغیر

  • صغیر بر دو نوع است
  • صغیر غیر ممیز
  • صغیر ممیز

صغیر غیر ممیز فردی است که نابالغ است و قوه تشخیص درست و غلط و خوب و بد را ندارد.

صغیرممیز:در حالت کلی صغیر است و به بلوغ قانونی نرسیده است. ولی اجازه ی دخل و تصرف در برخی امور را دارد و می تواند سود و زیان را تا حدودی تشخیص دهد. در قانون ایران، اشاره واضحی به سن ممیزی نشده است. در برخی منابع با توجه به روایات و احادیث پیامبر، آن را 7 سال میدانند ولی در حالت کلی تشخیص آن به عهده دادگاه است.

صغیر میتواند تملک بلاعوض داشته باشد. یعنی اینکه کسی مالی به او ببخشد. ولی اگر بخواهد مالی را به کسی ببخشد. این عمل او بلااثر و باطل خواهد بود. صغیر پس از پایان سن صغیر بودنش میتواند اقدامات مالی و قانونی انجام دهد و دیگر محجور محسوب نمیشود. سن قانونی بلوغ در ایران صریحا مشخص نشده ولی از نظر شرعی دختران از 9 سالگی و پسران از 15 سالگی به بلوغ میرسند.

اعمال حقوقی صغیر

تمامی اعمالی که فرد در زمان صغیر غیرممیز بودن انجام می دهد، از نظر قانونی باطل و بلا اثرهستند.

اما در خصوص اعمال صغیر ممیز می بایست قائل به تفکیک شد؛ چرا که مبنای حجر ایشان فقدان اراده نیست بلکه حمایت از خود اوست و این حمایت باطل بودن تمام اعمال او را اقتضا نمی کند. ماده ۱۲۱۲ قانون مدنی در بخش دوم اشعار می دارد:…صغیر ممیز می تواند تملک بلاعوض کند، مثل قبول هبه بلاعوض و…

اعمال حقوقی صغیر ممیز را می توان به سه دسته زیر تقسیم نمود:

  • اعمال صرفا نافع: این اعمال هیچ زیانی برای فرد صغیر ندارند بنابراین صحیح هستند و به آنها اعمال صرفا نافع گویند. به طور مثال: قبول هله بلاعوض
  • اعمال صرفا مضر: این اعمال ذاتا برای کودک زیان بار هستند و منفعتی ندارند مانند هبه اموال. این اعمال حتی اگر با رضایت ولی صورت بگیرند، باطل هستند زیرا ذاتا برای کودک ضرر دارند.
  • اعمالی که احتمال ضرر و منفعت در آن وجود دارد: به طور مثال خرید و فروش ملک موروثی. این اعمال با رضایت ولی قابل انجام هستند.

آیا سفیه و مجنون با هم تفاوت دارند؟

قطعا بله. سفیه تا حدودی قدرت تشخیص خوب و بد را دارد. ولی مجنون به هیچ عنوان توانایی ادراک و تعقل را ندارد. فرد سفیه، ممکن است دارای شان اجتماعی و شغل هم باشد. ولی صلاحیت گرفتن حقوق مالی و استفاده از آنها را ندارد. در مثابل، محنون: به هیچ عنوان توانایی اداره کردن زندگی خود را ندارد و کاملا فاقد صلاحیت است.

انواع حجر

حجر عام و خاص

با توجه به نوع ممنوعیت شخص در تصرفات خویش و میزان آن می‌توان حجر را به شرح ذیل منقسم نمود: حجر عام و حجر خاص

حجر عام

همانطور که در بالاتر اشاره شد، مجنون هر درجه که باشد، محجور میشود. حجر عام به این معنی است که فرد به طور کلی از اجرای حق و انجام دادن اعمال حقوقی محروم باشد مانند فرد مجنون. فرد دیوانه، از نظر قانونی، حق هیچگونه انجام امور حقوقی را ندارد

حجر خاص

فرد سفیه هم محجور است ولی دارای محجوریت خاص است. محجوریت خاص به این معنی است که فرد فقط از انجام دادن برخی امور قانونی محروم است نه همه ی آنها. به طور مثال فرد سفیه، از نظر قانونی نمیتواند در امور مالی خودش تصرف کند ولی در مورد طلاق می تواند. یعنی کلا در مورد امور غیر مالی میتواند اقدامی انجام دهد. یک نمونه دیگر از حجر خاص، فرد ورشکسته است. حجر خاص در مورد این فرد، محدود به تصرفات مالی است که به زیان طلبکاران منجر میشود.

حجر حمایتی و حجر سوء ظنی

این دو نوع، دقیقا در مقابل هم قرار دارند. یکی از آنها برای حمایت از فرد محجور در مقابل دیگران است. ولی دیگری برای حمایت از طلبکاران و سایرین در مقابل فرد محجور است.

حجر حمایتی: به معنی حمایت قانونگذار از فرد محجور در مقابل دیگران است. مثال: حمایت از اموال فرد صغیر یا یتیم در مقابل فردی که قصد دارد از اموال او سو استفاده کند.

حجر سوظنی: به دلیل سو ظن قانون نسبت به محجور ایجاد میشود. به طور مثال، فردی که دزدی کرده و اموالش توقیف میشوند تا آن ها را به نام دیگری نزند و یا از آنها سو استفاده نکند.

حجر قانونی و حجر قضایی
حجر قانونی مستقیما از سوی قانون بر افراد محجور اعمال می شود. به طور مثال فردی که کمتر از 18 سال سن دارد، محجور قانونی است. در مقابل و در تعریف حجر قضایی، میتوان باز هم تاجر محجور را مثال زد. فردی که تاجر بوده و تا به امروز آزادانه فعالیت میکرده است، بنا بر حکم قاضی و دادگاه، محجور شده و نمیتواند برخی اقدامات را انجام دهد.
حجر بر مبنای فقدان اراده و نقص اراده

حجر فرد مجنون مبتنی بر فقدان اراده است و حجر صغیر ممیز یا سفیه بر مبنای نقص اراده می باشد. یعنی فرد مجنون به هیچ وجه هیچ اراده ای ندارد بنابراین حجر او، بر مبنای فقدان اراده است. در برابر او، سفیه در برخی امور اراده دارد و فرد صغیر هم، روزی بالغ می شود و دارای اراده خواهد بود.

حجر مالی و غیر مالی

حجر مالی به معنی محجوریت در امور مالی و حجر غیرمالی به معنی محجوریت در تمام امور است. افراد سفیه در امور مالی محجور هستند ولی افراد صغیر و مجنون، در تمام امور محجور هستند.

 حجر محدود به زمان و عدم محدود به زمان
تعریف این دو حجر تقریبا واضح است. حجر محدود به زمان، به این معنی است که ممکن است با گذشت زمان، برطرف شود و فرد دارای اهلیت شود به طور مثال فرد صغیر پس از رسیدن به سن قانونی دارای اهلیت است. حجر غیرمحدود به زمان: به طور مثال فرد مجنون که احتمالا تا همیشه مجنون خواهد بود و حجرش ربطی به گذر زمان ندارد.

سوال

آیا صغیر می تواند بدون اذن ولی، قرارداد کاری امضا کند؟

لازم است کار کردن را از چند دیدگاه بررسی کنیم:

  • مالی بودن: قرارداد کاری یک امر مالی است بنابراین صغیر نمیتواند در آن تصرف داشته باشد.
  • نافع نبود: قرارداد کاری یک عمل صرفا نافع نیست و ممکن است به زیان شخص باشد، بنابراین از این دیدگاه نیز قراداد کاری با صغیر باطل است.
4.8/5 - (18 امتیاز)

مصطفی علیزاده

من مدیر وبسایت‌های غرب پرس و سئو۸ هستم و با بیش از یک دهه تجربه در زمینه سئو، به برندها و کسب و کارهای مختلف، چه بزرگ و چه کوچک، مشاوره و خدمات ارائه داده‌ام.
دکمه بازگشت به بالا