مهریه سابقه‌ای طولانی در تاریخ ایران و جهان اسلام دارد. در متون فقهی و حقوقی اسلامی، مهریه به‌عنوان یکی از حقوق مالی زن در ازدواج مطرح شده است. در زمان جاهلیت، پرداخت مهریه به زن معمول بود و این رسم در اسلام نیز ادامه یافت. قرآن کریم در سوره‌های مختلف به مهریه اشاره کرده و تعیین و پرداخت آن را از وظایف شرعی مرد در قبال زن قرار داده است.
در حقوق ایران، مقررات مربوط به مهریه در مواد 1078 تا 1101 قانون مدنی آمده است که همگی برگرفته از فقه امامیه است. این مقررات در طول زمان تکامل یافته و اصلاحات متعددی بر آن وارد شده است.
مهریه در ایران همچنان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین حقوق مالی زن در قبال مرد مطرح است و موضوع بحث و مناقشه‌های گوناگونی در حوزه‌های حقوقی، اجتماعی و فرهنگی است.
در لغت، مهریه به معنای چیزی است که داماد به‌خاطر ازدواج به عروس می‌دهد.
مهریه در حقوق ایران
در حقوق ایران، مهریه به این صورت تعریف می‌شود:
مهریه یا صداق، عبارت است از مالی که شوهر در هنگام عقد ازدواج به عقد زن متعهد می‌شود و زن حق دارد بر آن در صورت فسخ یا انفساخ نکاح یا وفات شوهر مطالبه کند.
ویژگی‌های مهریه
مهریه در حقوق ایران دارای ویژگی‌های زیر است:
- مهریه یک حق مالی برای زن محسوب می‌شود. زن می‌تواند بر مبلغ یا اموال مهریه خود مطالبه و تصرف داشته باشد.
- مهریه حق شرعی و قانونی زن است و داماد ملزم به پرداخت آن است. عدم پرداخت مهریه می‌تواند موجب اعتراض و طلب زن شود.
- مقدار مهریه توافقی است و طرفین در هنگام عقد ازدواج بر آن توافق می‌کنند. این مقدار می‌تواند شامل پول، جواهر، ملک یا سایر اموال باشد.
- مهریه در صورت فسخ یا انفساخ نکاح، تمام یا بخشی از آن به زن تعلق می‌گیرد. همچنین در صورت فوت شوهر، مهریه جزء ترکه محسوب می‌شود.
- مهریه می‌تواند در مواقع ضروری مورد استفاده زن قرار گیرد، مانند هزینه‌های زندگی، درمان و سایر موارد مشابه.
- مهریه قابل تقسیم و تقلیل نیست، مگر با توافق طرفین.
- مهریه می‌تواند به‌صورت کلی یا به تدریج پرداخت شود.
شرایط مهریه
در حقوق ایران، شرایط مهریه به شرح زیر است:
- تعیین مهریه در عقد ازدواج: مهریه باید در هنگام عقد ازدواج تعیین و به طور مشخص در سند ازدواج ذکر شود.
- تعیین مبلغ مشخص یا مثلی بودن: مهریه می‌تواند به‌صورت مبلغ مشخص یا به‌صورت مهریه مثلی (بدون تعیین مبلغ دقیق) باشد.
- قابلیت تملک عروس: مهریه باید چیزی باشد که عروس بتواند مالک آن شود. مهریه‌های غیر قابل تملک مانند حق طلاق معتبر نیست.
- قابلیت پرداخت: مهریه باید چیزی باشد که داماد قادر به پرداخت آن باشد، نه چیزی که خارج از توان او باشد.
- عدم مغایرت با قانون: مهریه نباید با قوانین و موازین اسلامی مغایرت داشته باشد.
- امکان تقسیط پرداخت: در صورت تعیین مهریه به‌صورت نقدی، امکان تقسیط پرداخت آن وجود دارد.
- قابلیت مطالبه: زن حق مطالبه مهریه را در صورت فسخ یا انفساخ نکاح دارد.
این شرایط برای حفظ حقوق زن و تعادل در روابط ازدواج پیش‌بینی شده است.
آیا مهریه می‌تواند به‌صورت اموال غیرنقدی نیز پرداخت شود؟
بله مهریه می‌تواند به صورت اموال غیرنقدی نیز پرداخت شود. برخی از موارد پرداخت مهریه به‌صورت اموال غیرنقدی در حقوق ایران به شرح زیر است:
- پرداخت مهریه به‌صورت جنس:
مهریه می‌تواند به‌صورت کالا یا اموال مشخص پرداخت شود، مانند طلا، جواهرات، خودرو، زمین و امثالهم.
- پرداخت مهریه به‌صورت منفعت:
مهریه می‌تواند به‌صورت حق انتفاع از یک ملک یا سایر حقوق مالی باشد.
مانند اجاره یک ملک برای مدت معین به‌عنوان مهریه.
- پرداخت مهریه به‌صورت خدمت:
در برخی موارد، مهریه به‌صورت ارائه خدمات توسط داماد به عروس نیز پرداخت می‌شود.
مانند تعهد داماد به تحصیل یا آموزش عروس در یک زمینه خاص.
در همه این موارد، مهریه باید به نحوی باشد که عروس بتواند مالک آن شود و با قوانین اسلامی نیز مغایرت نداشته باشد.
آیا تنها در صورت طلاق زن می‌تواند مهریه‌اش را طلب کند؟
خیر، زن نمی‌تواند تنها در صورت طلاق مهریه خود را طلب کند. به گفته مشاوره حقوقی طلاق در حقوق ایران، زن می‌تواند مهریه خود را در موارد زیر نیز مطالبه نماید:
- در زمان عقد نکاح:
زن می‌تواند در زمان عقد ازدواج، مهریه خود را از داماد مطالبه کند.
- در صورت فوت داماد:
پس از فوت داماد، زن می‌تواند مهریه خود را از ماترک داماد مطالبه نماید.
- در صورت طلاق:
در صورت طلاق، زن حق دارد که مهریه خود را از داماد مطالبه کند.
- در صورت عدم انفاق توسط داماد:
اگر داماد از انفاق بر زن خودداری کند، زن می‌تواند مهریه خود را مطالبه نماید.
- در صورت فسخ عقد:
در موارد قانونی که عقد ازدواج فسخ شود، زن می‌تواند مهریه خود را مطالبه کند.
بنابراین، زن حق دارد مهریه خود را در موارد مختلف، اعم از طلاق یا موارد دیگر، از داماد مطالبه نماید. این حق زن برای تضمین معاش و حمایت مالی از وی در حقوق ایران پیش‌بینی شده است.
مهریه: انواع و شرایط مطالبه
در حقوق ایران، مهریه بر سه نوع تقسیم می‌شود:
- مهرالمسمی:
این نوع مهریه مبلغی است که در ضمن عقد نکاح به‌صراحت تعیین و مشخص می‌شود.
زن می‌تواند در هر زمان از زمان عقد تا زمان فسخ یا انحلال نکاح، این نوع مهریه را مطالبه کند.
- مهرالمثل:
این نوع مهریه معادل مهریه زنانی است که با شرایط مشابه ازدواج کرده‌اند.
زن می‌تواند مهرالمثل را در صورت فسخ یا انحلال عقد ازدواج مطالبه نماید.
- مهرالمتعه:
این نوع مهریه به‌عنوان جبران خسارت و یا به‌عنوان کمک‌هزینه به زن پرداخت می‌شود.
زن می‌تواند مهرالمتعه را در صورت طلاق یا فوت شوهر مطالبه کند.
در هر یک از این موارد، زن می‌تواند با مراجعه به دادگاه، مهریه خود را مطالبه نماید و دادگاه موظف است که در صورت احراز شرایط قانونی، حکم به پرداخت مهریه به زن صادر کند.
آیا مهریه‌ای که در ضمن عقد نکاح تعیین می‌شود، می‌تواند بعدا تغییر کند؟
بله مهریه‌ای که در ضمن عقد نکاح تعیین شده می‌تواند در برخی موارد بعداً تغییر کند. این تغییر به دو صورت امکان‌پذیر است:
- افزایش مهریه با توافق طرفین:
زوجین می‌توانند در هر زمان بعد از عقد نکاح، با توافق یکدیگر، میزان مهریه را افزایش دهند.
این افزایش مهریه باید به‌صورت رسمی و در دفاتر اسناد رسمی ثبت شود.
- کاهش مهریه با درخواست زوجه:
درصورتی‌که زوجه به دلیل ناتوانی مالی شوهر، از دریافت تمام مهریه منصرف شود، می‌تواند تقاضای کاهش مهریه را در دادگاه مطرح کند.
دادگاه می‌تواند باتوجه‌به شرایط مالی طرفین، میزان مهریه را کاهش دهد.
تعیین مقدار مهریه
می‌توان نکات زیر را در مورد تعیین مقدار مهریه بیان کرد:
- در حقوق مدنی ایران، برای مهریه حداقل و حداکثری تعیین نشده است و زوجین می‌توانند آن را با توافق یکدیگر تعیین کنند.
- در ماده 1080 قانون مدنی آمده است که “تعیین مقدار مهر منوط به تراضی طرفین است.”
- گرانی روزافزون مهریه یکی از مشکلات ازدواج در عصر حاضر است که نیاز به چاره‌اندیشی دارد.
- آموزش و فرهنگ‌سازی صحیح برای زنان و خانواده‌ها در این زمینه می‌تواند موثرتر از اصلاح قانون باشد.
- قانون حمایت خانواده سال 1391 مقرر کرده است که اگر مهریه در زمان عقد تا 110 سکه تمام بهار آزادی باشد، وصول آن مطابق مقررات ماده 2 قانون اجرای محکومیت‌های مالی است.
- اما در خصوص مازاد بر 110 سکه، تنها توانایی زوج ملاک پرداخت است و ضمانت اجرای کیفری وجود ندارد و زوجه باید از طریق مدنی و اثبات توانایی زوج حق خود را مطالبه کند.
در مجموع، این گزارش با ارائه جزئیات قانونی و تحلیلی، به درک بهتر مسئله تعیین مهریه کمک می‌کند.
مجازات عدم پرداخت مهریه
در قوانین ایران، در صورت عدم پرداخت مهریه توسط داماد، مجازات‌های مختلفی در نظر گرفته شده است. برخی از مهم‌ترین مجازات‌های عدم پرداخت مهریه که به اشتباه در تنظیم شکواییه توسط شما قید می‌شود اما باید در دادخواست قید شود به شرح زیر است:
- مطالبه مهریه:
زن حق دارد مهریه خود را از داماد مطالبه کند.
این مطالبه می‌تواند در زمان عقد ازدواج یا پس از آن در صورت طلاق یا فوت داماد باشد.
- توقیف اموال داماد:
در صورت امتناع داماد از پرداخت مهریه، دادگاه می‌تواند اموال وی را توقیف کرده و از محل فروش آنها، مهریه زن را پرداخت کند.
- زندان داماد:
در صورتی که داماد از پرداخت مهریه امتناع کند و توانایی مالی برای آن داشته باشد، می‌تواند به حبس محکوم شود.
این مجازات تا زمان پرداخت مهریه یا رضایت زن ادامه خواهد داشت.
- منع خروج از کشور:
دادگاه می‌تواند در صورت عدم پرداخت مهریه، از خروج داماد از کشور جلوگیری کند.
- تعیین تقسیط پرداخت مهریه:
دادگاه می‌تواند در صورت درخواست زن، برای پرداخت مهریه به داماد اقساط تعیین کند.
نکات راجع به حقوق زنان در مهریه
دررابطه‌با حقوق زنان در مهریه، موارد زیر قابل‌ذکر است:
- تعیین مهریه: زن حق دارد در قرارداد ازدواج مهریه را به میزان دلخواه خود تعیین کند. این حق از اصول اساسی حقوق زن در اسلام و قانون مدنی ایران است.
- تاخیر در پرداخت مهریه: در صورت تاخیر مرد در پرداخت مهریه، زن حق دارد مطالبه و مطالبه تأخیر را از او بخواهد. این حق از مواد 1082 و 1083 قانون مدنی نشأت می‌گیرد.
- تقسیط مهریه: زن می‌تواند با توافق طرفین، مهریه را به‌صورت تقسیطی دریافت کند. این امر از مفاد ماده 1085 قانون مدنی استنباط می‌شود.
- مطالبه مهریه در صورت طلاق: زن در صورت طلاق، حق مطالبه مهریه خود را دارد که این حق از مواد 1092 تا 1101 قانون مدنی ناشی می‌شود.
- تصرف در مهریه: زن پس از دریافت مهریه، می‌تواند در آن به هر نحوی که بخواهد تصرف کند، که این امر از مفاد ماده 1078 قانون مدنی قابل استنباط است.
